Φεβρουάριος

Ο δεύτερος μήνας του έτους, με διάρκεια 28 ημέρες για τα κοινά έτη και 29 ημέρες για τα δίσεκτα. Αρχικά ήταν ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου.

Γύρω στο 153 π.Χ, όταν ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως δεύτερος, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο. Με την ημερολογιακή μεταρρύθμιση του Ιουλίου Καίσαρα το 45 π.Χ. ο Φεβρουάριος είχε 29 μέρες τα κοινά έτη και 30 μέρες στα δίσεκτα. Όμως, το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο μία μέρα και την προσέθεσε στον Αύγουστο, που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του.

Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare (εξαγνίζω, καθαίρω), λόγω των τελετών εξαγνισμού και καθαρμού που τελούνταν στη Ρώμη (Februa και Feralia), από τις οποίες προέρχονται οι μεταγενέστερες γιορτές των Απόκρεω και οι εκδηλώσεις του Καρνάβαλου. Τον Φεβρουάριο γιορτάζονταν στην Αρχαία Ρώμη και οι γιορτές:

• Λουπερκάλια (Lupercalia), γιορτή της γονιμότητας, προς τιμή του θεού Φαύνου (του Πάνα των Ελλήνων) στις 15 Φεβρουαρίου. Οι Ρωμαίοι θυσίαζαν κατσίκια και σκυλιά, ενώ νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες από δέρμα κατσίκας τις νεαρές κοπέλες για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα. Η γιορτή μπορεί να καταργήθηκε από την Καθολική Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.Χ, αλλά την οικειοποιήθηκε με τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου και την Ημέρα των Ερωτευμένων στις 14 Φεβρουαρίου.
• Φορνακάλια (Fornacalia), προς τιμή της θεότητας Φόρναξ, που εφηύρε τους φούρνους για το ψήσιμο ψωμιού και φαγητών (17 Φεβρουαρίου).
• Χαρίστια (Charistia), οικογενειακή γιορτή για διασκέδαση, αλλά και για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των μελών της (20 Φεβρουαρίου).

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Φεβρουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Ανθεστηριώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

• Θεογάμια, προς τιμή του Δία και της Ήρας. Τελούνταν το δεύτερο μισό του μήνα Γαμηλιώνα, για να τιμηθεί ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας. Ήταν και η καλύτερη περίοδος για γάμους (εξού και το όνομα του μήνα), σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Στη Σικελία τιμούσαν τον ιερό γάμο του Άδη και της Περσεφόνης.
• Ανθεστήρια, προς τιμή του Διονύσου. Την πρώτη μέρα της γιορτής ανοίγονταν τα πιθάρια με το νέο οίνο, ο οποίος αναμειγνυόταν με νερό για να προσφερθεί ο πρώτος «κεκραμένος οίνος», το πρώτο «κρασί».

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Φεβρουάριος ονομάζεται κυρίως λόγω της μικρότερης διάρκειάς του:

• Μικρός
• Κουτσός
• Κουτσοφλέβαρος
• Γκουζούκης (ατελής)
• Κούντουρος (κολοβός)
• Κλαδευτής, επειδή θεωρείται μήνας κατάλληλος για το κλάδεμα των δέντρων.
• Φλεβάρης, από τη συσχέτισή του με τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά, που αναβλύζουν λόγω των πολλών βροχών.
• Φλιάρης (χλιαρός)

Για να δικαιολογηθούν οι λιγότερες μέρες του Φεβρουαρίου σε σχέση με τους άλλους μήνες, είναι γνωστή η λαϊκή παράδοση ότι ο Μάρτιος δανείστηκε από τον Φεβρουάριο τις τρεις τελευταίες ημέρες του, τις πιο χειμωνιάτικες, για να τιμωρήσει την γριά τσοπάνισσα των βουνών που καυχήθηκε ότι τελειώνοντας ο Μάρτιος δεν μπόρεσε να της κάνει κακό.

Η εμβόλιμη εξάλλου ημέρα στον μήνα αυτόν κάθε τέσσερα χρόνια κάνει όλο τον χρόνο δίσεκτο (bis-sectum στα λατινικά) και, κατά την λαϊκή παρετυμολογία, «δύστυχο», με όλα τα δεισιδαιμονικά επακόλουθα που επέφερε η παρανόηση αυτή. Παρ' όλα αυτά, ο Φεβρουάριος δημιουργεί αισιοδοξία, ως τελευταίος μήνας τού χειμώνα, σχετική η παροιμία «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει».

Οι τρεις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου λέγονται «Συμόγιορτα» από την εορτή του Αγίου Τρύφωνα (1η  του μηνός), ο οποίος θεωρείται άγιος των αμπελιών, της Υπαπαντής του Κυρίου (2/2), που εορτάζεται με αργία από του αγρότες για να μην πέσει χαλάζι και καταστρέψει τη βλάστηση, και του Αγίου Συμεών (3/2), τον οποίο τιμούν ιδιαίτερα οι έγκυες γυναίκες, καθώς αποφεύγουν να κάνουν οποιαδήποτε εργασία, από φόβο μήπως το παιδί γεννηθεί «σημειωμένο», «με σημάδι».

Παροιμίες για τον Φεβρουάριο

Άγιε Πολύκαρπε βόηθα το σπόρο να φυτρώσει και να πολυκαρπίσει.

Άμα αγκιάξει ο Κουτσοφλέβαρος το πόδι του, θα μας χώσει στα χιόνια.

Αν δεν βγει ο Φλεβάρης δεν μπαίνει ο Μάρτης.

Αν της Υπαπαντής δεν φανεί ο ήλιος, θα βρέχει 40 ημέρες. Αν φανεί θα έρθει καλή χρονιά.

Άσπρος Φλεβάρης, χαρούμενος ο χωραφιάρης.

Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.

Γενάρη και Φλεβάρη καταβολάδα και ξινάρι.

Γενάρης με τα κρούσταλλα, Φλεβάρης με τα χιόνια.

Γεναριάτικο αρνί και Φλεβαριάτικο κατσίκι.

Ζεστός Φλεβάρης, το Πάσχα κρύο.

Η Παπαντή διώχνει τις γιορτές με τ' αντί.

Θύμωσε ο Φλεβαράκης, πλάκωσε ο χιονάκης.

Κάλλιο Μάρτης με παλούκια παρά Φλεβάρης με μπουμπούκια.

Καλοκαιριά της Υπαπαντής, Μαρτιάτικος Χειμώνας.

Κύριε ελέησον, Φλεβάρη, και στο χάλκωμα με βάνεις [δηλ. από το κρύο μπαίνω να ζεσταθώ μέσα στο καζάνι]

Ο μήνας Φλεβάρης ή τις φλέβες (του νερού) ανοίγει ή τις φλέβες κλείνει.

Ο Φλεβάρης αν θυμώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει του Καλοκαιριού μυρίζει κι αν τις φλέβες του ανοίξει, θε να κάψει να φλογίσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει του Καλοκαιριού μυρίζει, κι αν αλήθεια φλογίσει πόσους σκύλους θα ψοφήσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει, πάλι ή άνοιξη μυρίζει μα κι αν τύχη να θυμώσει, μες στα χιόνια θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, κι αν ξεχάσει και ξεφλεβίσει του γαϊδάρου την πέτσα θα μαδήσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν τύχει και γαϊδουρίσει, μες στα χιόνια θα μας κλείσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα ’χει φλέβες κι αν τσι ανοίξει, ποταμούς θα ξεκινήσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, πάλι η άνοιξη θ’ ανθίσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει κι άμα πει και θυμώσει μέσ' τα χιόνια θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν κάνει πως κακιώνει, (αν θυμώσει) μες στο χιόνι θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει, μ' αν τις φλέβες του ανοίξει ξεροπήγαδα γιομίζει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν δώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, πάλι άνοιξη θ' ανθίσει. Μα αν κάμει και πεισμώσει, μες τα χιόνια θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης με (χωρίς) νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.

Ο Φλεβάρης ο κουτσός, πρώτος μπαίνει στο χορό.

Ο Φλεβάρης όταν βγαίνει, τενεκέδες του χτυπούν.

Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλάει.

Ό,τι έφτιασε ο Φλεβάρης έχει ο Αλωνάρης.

Ό,τι ημέρα κάμει της Παπαντής, θα την κάνει σαράντα μέρες.

Παπαντή καλοβρεμμένη, η κοφίνα γεμισμένη.

Παπαντούλα βροχερή και τ' αλώνια σαν σωροί».

Παπαντούλα χιονισμένη, και τ' αμπάρια γιομισμένα.

Σου 'πανε Φλεβάρη βρέξε και λησμόνησες να πάψεις.

Στα μαλακά Φλεβάρη μου και έχει ο Θεός.

Στις δέκα εφτά του Φλεβάρη θα ζεσταθεί το νύχι του βοδιού [δηλ. αρχίζει να ζεσταίνει ο καιρός]

Στις δεκαπέντ' από Φλεβάρη βαρεί το άλογο ποδάρι.

Τα γέρικα γαϊδούρια Φλεβάρη ψοφάνε.

Τα έκανε ο Φλεβάρης κι έσκασε ο Μάρτης.

Τα χιόνια του Φλεβάρη, βγάζουν τον Μάρτη παλικάρι.

Τα χρέη του Φλεβάρη, ο Μάρτης τα πλερώνει.

Την Τυρινή και των Βαγιών μπαίνει ο διάβολος στο γιαλό.

Της Κρεατινής τα κομμάτια τα τρώει η Τυρινή και της Τυρινής τα σκυλιά.

Το Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς, Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς.

Το Φλεβάρη το χιόνι είναι μέσα στο τηγάνι. (λιώνει εύκολα)

Το χιόνι του Φλεβάρη βάνει στάρι στο κελάρι.

Τον Γενάρη κλάδευε και τον Φλεβάρη απόσκαφτε.

Τον κακό Φλεβάρη ψοφούν οι λύκοι απ' την πείνα.

Τον καλό τον Φλεβαράκη σκάρισε τ' αρνάκι.

Τον ξερό Φλεβάρη, σου παίρνει ο διάβολος το γαλάρι.

Τον Φλεβάρη ανοίγουνε οι φλέβες.

Τον Φλεβάρη τον καλό ανοίγει η γης από το νερό.

Του Άη Τρυφώνου μην δουλέψεις και τα χέρια σου κλαδέψεις.

Τον Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει.

Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει κι αλησμόνησε να πάψει.

Του Φλεβάρη το κριθάρι του Μάρτη το κατσίκι.

Τρεις τα γέννα, τρεις τη Φώτα κ' έξι τα μεγάλα Πάσχα.

Υπαπαντή καλοβρεγμένη, η κοφίνα γιομισμένη.

Φλέβαρε – κουτσοφλέβαρε, καταραμένε μήνα, το έκανες το παράκανες με πέθανες απ' την πείνα.

Φλεβάρη κουτσοφλέβαρε καταραμένε μήνα, μας χιόνισες, μας απόπειρες, μας έλιωσες στην πείνα.

Φλεβάρη μήνα κοίταγε ήλιο και φεγγάρι, πάρε και γνώμη από αστρί και κάνε ό,τι βγάλει.

Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος, μικρός - μικρός και κουντουρός.

Φλεβάρη το 'πες, Φλεβάρη το 'κανες.

Φλεβάρη, φλέβες (νερού) μ' άνοιξες.

Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος, έρχεται κούτσα κούτσα, όλο νερά και λούτσα.

Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας.

Φοβήθηκε ο παπάς τον Νοέμβρη και ο Δεσπότης τον Φλεβάρη.

Φυλάξου από τον διάβολο κι από Φλεβαριάτικο κρύο.

Χιόνι το Φλεβάρη βάνει στάπα στο κελάρι.

Χιόνι Φλεβαριάτικο, αλώνι αβερτιάτικο.

Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.

 Φεβρουάριος - Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη

Πηγή: Φάρος του Πνεύματος