''
''Τόσο οι περίοδοι υψηλής βιομηχανικής πίεσης , με τη χωρίς φραγμούς διόγκωση των πιστώσεων, όσο και το ίδιο το κραχ, μέσω της κατάρρευσης μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων, ωθούν τα πράγματα προς εκείνη τη μορφή της κοινωνικοποίησης μεγαλύτερου όγκου μέσω παραγωγής, την οποία συναντούμε στα διάφορα είδη των μετοχικών εταιριών. Μερικά απ'αυτά τα μέσα παραγωγής και συγκοινωνίας είναι εκ των προτέρων τόσο τεράστια, ώστε να αποκλείουν κάθε άλλη μορφή καπιταλιστικής εκμετάλλευσης , όπως οι σιδηρόδρομοι. Σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης , δεν αρκεί ούτε πια αυτή η μορφή: ο επίσημος αντιπρόσωπος της καπιταλιστικής κοινωνιάς, το κράτος , αναγκάζεται να αναλάβει τη διεύθυνσή τους .Λέω αναγκάζεται . Διότι μόνο στην περίπτωση που τα μέσα παραγωγής και επικοινωνίας έχουν ξεπεράσει πραγματικά τα όρια ,ώστε να μπορούν να διευθύνονται από μετοχικές εταιρίες -όταν, δηλαδή, η κρατικοποίησή τους έχει γίνει οικονομικά αναπόφευκτη-μόνο σ'αυτή την περίπτωση η κρατικοποίηση αυτή σημαίνει, ακόμα και αν την πραγματοποιήσει το σημερινό κράτος, οικονομική πρόοδο, σημαίνει ότι φτάσαμε σε μια νέα βαθμίδα πριν από την κατάληψη της ιδιοκτησίας όλων των μέσων παραγωγής από την ίδια την κοινωνία. Πρόσφατα , όμως από τότε που ο Μπίσμαρκ (Bismarck) το'ριξε στις κρατικοποιήσεις, εμφανίστηκε κάποιος ψεύτικος σοσιαλισμός, που εκφυλίστηκε εδώ κι εκεί ακόμα σε δουλοπρέπεια, ο σοσιαλισμός που διακηρύσσει ότι η κάθε κρατικοποίηση , ακόμα και αυτή του Μπίσμαρκ (Bismarck) , είναι, χωρίς περιστροφές , σοσιαλιστική. Βέβαια, αν η κρατικοποίηση του καπνού ήταν σοσιαλιστική, τότε ο Ναπολέοντας και ο Μέτερνιχ (Metternich)θα μετρούσαν , ανάμεσα σ' άλλους, στους ιδρυτές του σοσιαλισμού. Όταν το βελγικό κράτος, έχτισε , για εντελώς καθημερινούς πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, την κύρια σιδηροδρομική γραμμή του και όταν ο Μπίσμαρκ (Bismarck) κρατικοποίησε τις κύριες σιδηροδρομικές γραμμές της Πρωσίας χωρίς καμμία οικονομική αναγκαιότητα, αλλά απλώς για να μπορέσει να τις οργανώσει και εκμεταλλευτεί καλύτερα σε περίπτωση πολέμου, για να διαπαιδαγωγήσει τους σιδηροδρομικούς υπαλλήλους σε κοπάδι κυβερνητικών ψηφοφόρων και,κυρίως, για να αποκτήσει νέα πηγή εισοδημάτων, ανεξάρτητη από από τις κοινοβουλευτικές αποφάσεις-τότε όλα αυτά δεν ήταν καθόλου σοσιαλιστικά βήματα, άμεσα ούτε έμμεσα, συνειδητά ούτε ασυνείδητα. Αλλιώς και το βασιλικό θαλάσσιο εμπόριο, η βασιλική μανουφακτούρα πορσελάνης και ακόμα και ο ράφτης του λόχου στο στρατό θα ήταν σοσιαλιστικοί θεσμοί'' (Αντι-ντίρινγκ,εκδ. Σύγχρονη Εποχή, σελ. 430).
