Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος συναντά τον εθνικό ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Οι εκδόσεις Ατέχνως πενήντα τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη της κυκλοφορία, (επαν)εκδίδουν την ποιητική συλλογή «Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος» του Νικολάς Γκιγιέν, σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου.

Στα 1964-1965 ο Νικολάς Γκιγιέν γράφει τη συλλογή Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος. Πριν την εκδώσει στη χώρα του, ή σε άλλη γλώσσα, δίνει τη συλλογή στον Αϊτινό ποιητή Ρενέ Ντεπέστρ, ο οποίος τη μεταφράζει στα γαλλικά.

Το 1966 ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, Γιάννης Ρίτσος, προσκαλεσμένος, επισκέπτεται την Κούβα και σμίγει με τον ποιητή του κουβανικού λαού. Η συνάντησή τους, οι ιδεολογικές και αγωνιστικές «συγγένειες» και ο θαυμασμός του ενός για την ποίηση του άλλου, απέφεραν, εκατέρωθεν, «καρπούς». Ο Ρίτσος πήρε την αδημοσίευτη γαλλική μετάφραση του Μεγάλου ζωολογικού κήπου και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, καταπιάνεται, ολοταχώς, με την απόδοση της συλλογής και, όπως συμφώνησαν οι δυο ποιητές, την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η συλλογή στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, διεθνώς. Ένα χρόνο πριν εκδοθεί στην Κούβα, γεγονός «απίθανο» στην ιστορία των μεταφράσεων. Δυστυχώς, λίγους μήνες μετά ακολουθεί το πραξικόπημα και η δικτατορία η οποία με την κατάλυση των ελευθεριών του λαού απαγόρευσε και την κυκλοφορία των βιβλίων του Γιάννη Ρίτσου.

Ο Γκιγιέν, μετέφρασε δέκα ποιήματα του Ρίτσου, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Bohemia», το 1967. Το 1979 ο Ρίτσος στέλνει αντίγραφο της μετάφρασής του στον Γκιγιέν και ο τελευταίος τα ποιήματα που δημοσιεύτηκαν στο «Μποέμια».

Στη συλλογή αυτή ο Γκιγιέν, στιχουργικά νεοτερικός, με έναν εύγλωττα συμβολιστικό υπερρεαλισμό, ασκεί μια οξύτατη σάτιρα για τα λογής λογής ανθρωποφάγα «ζώα» που γεννά η καπιταλιστική κοινωνία.

Η συνάντηση των δύο ποιητών, ορόσημο στην ιστορία του πολιτισμού των δύο λαών, όσμωση πολιτισμών και αγώνων.

Απόσπασμα από τον πρόλογο της πρέσβειρας της Δημοκρατίας της Κούβας στην Ελλάδα, Zelmys Maria Dominguez Cortina

«Στον Μεγάλο Ζωολογικό Κήπο, ο ποιητής με τις ισχυρές έντονες κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες, γίνεται πρόσχαρος, ειρωνικός και δηκτικός, παρουσιάζοντάς μας έναν ζωολογικό κήπο που μεταφορικά απεικονίζει τον κόσμο. Πρόκειται για ένα έργο μυθικών ιστοριών, όπου το χιούμορ και η κοινωνική κριτική, μαζί με το βασικό συστατικό, την ποίηση, συνυπάρχουν και συνιστούν άλλο ένα σημαντικό του έργο. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Γκιγιέν, πρόκειται για «ποιήματα πολύ απλής φόρμας, με ρυθμό που μόλις διαφαίνεται και που το κάθε ένα αποτελεί μια αναπτυσσόμενη εικόνα». Θεωρείται επίσης ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, λόγω του αποτελέσματος που πέτυχε με την ζωολογική προσωποποίηση και τον χαρακτήρα που υποδύεται κάθε ζώο.

Σύμφωνα με πολλούς συγγραφείς, ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος είναι κάτι περισσότερο από ένα άγριο, τρελό και απρόβλεπτο δοκίμιο ζωογραφίας, ένα φρέσκο και χιουμοριστικό βιβλίο ποίησης που περνά πάντα ένα ηθικό δίδαγμα και που με τα αστεία του επιτίθενται σε έναν συγκεκριμένο εχθρό. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί με διάφορους τρόπους: Ως συλλογή ποιημάτων για τη νεολαία, ως μπεστιάριο, αν και δεν περιλαμβάνει μόνο ζώα, αλλά και σύννεφα, κιθάρες και ρολόγια και αποδίδει ζωομορφικά χαρακτηριστικά σε όλη τη γύρω πραγματικότητα, ή ως συλλογή διδακτικών μύθων που έλκουν την καταγωγή τους από τον Αίσωπο και τον La Fontaine».

Βιογραφικό του Γκιγιέν

Γεννήθηκε στο Καμαγουέι στις 10 του 1902. Το 1917, χρονιά της Οχτωβριανής Επανάστασης, έφηβος ακόμα, είδε τον πατέρα του να δολοφονείται, καθώς οι επεμβάσεις των Αμερικανών, βάσει της συνθήκης Platt (1902), οδήγησαν τη χώρα σε οικονομική, πολιτική, ηθική και πνευματική καταστροφή. Οι δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων και η τρομοκρατία ήταν το κύριο μέσο της άσκησης εξουσίας των αμερικανοκίνητων κυβερνήσεων.

Σημαδεμένος από τη δολοφονία του πατέρα του, ο Γκιγιέν φεύγει για την Αβάνα για να σπουδάσει Νομικά και παράλληλα δουλεύει σαν τυπογράφος. Το 1921 αφήνει τις σπουδές και αφοσιώνεται στη δημοσιογραφία και στην ποίηση.

Το 1919 δημοσιεύει τα πρώτα νεανικά του ποιήματα. Επισήμως στα Γράμματα εμφανίζεται πολύ αργότερα.

Το 1927 δημοσιεύει την πρώτη του συλλογή Καρδιά και μυαλό. Η επίδραση του Ρουμπέν Ντάριο, «πατέρα» του λατινοαμερικάνικου μοντερνισμού, είναι εμφανής στα πρώτα του ποιήματα. Επίσης, ενδιαφέρεται για τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα που επιδρούν στην παραδοσιακή κουβανέζικη ποίηση.

Η συλλογή Motivos de son (1930) και Σόνγκορο Κοσόνγκο το 1931, αμέσως κάνουν μεγάλη αίσθηση. Αναγνωρίζεται ως σημαντική μορφή της κουβανέζικης ποίησης. Στα ποιήματά του συνδύασε τον παλιό φολκλορικό ρυθμό, την παλαιότερη λαϊκή γλώσσα και λαϊκή μουσική, εκφράζοντας τη διπλή εθνική και πολιτιστική ρίζα του νησιού. Με τη συλλογή Motivos de son ο Γκιγιέν επιδιώκει μια ποίηση εθνική, απελευθερωμένη. Ποίηση των μαύρων και λευκών, μια βαθιά λυρική κουβανέζικη βλάστηση. Ο Γκιγιέν πιστεύει ότι οι λαοί αντιστέκονται οικονομικο-πολιτικά αλλά και πολιτιστικά και ότι η τέχνη πρέπει να είναι εθνική και αντιιμπεριαλιστική. Να έχει απήχηση σ' όλους τους λαούς του κόσμου.

Αργότερα, με τις συλλογές Εταιρία Δυτικών Ινδιών (1934, Αβάνα) και «Τραγούδια για τους στρατιώτες και σόνο» (1937, Μεξικό) στρέφεται καθαρά στην πολιτική - πλην λυρική - ποίηση, με επιρροές από τη φιλελεύθερη κουβανική ποίηση του 18ου αιώνα, αλλά και τις μορφές και τα μέτρα της κλασικής ισπανικής ποίησης.

Σε συνέντευξή του, το 1930, έλεγε: «Προσπαθώ να ενσωματώσω στην κουβανέζικη λογοτεχνία ό,τι θα μπορούσε να ονομασθεί ποίημα - ρυθμός, στηριγμένο στη μορφή λαϊκού χορού της χώρας μας. Οι ρυθμοί που μπορούν να γίνουν μουσική, αλλά δε γράφτηκαν μόνο γι' αυτό το σκοπό, θέλουν να παρουσιάσουν κάδρα ηθών, λαϊκούς τύπους που υπάρχουν πλάι μας, όπως μιλούν και σκέφτονται! Τα ποιήματά μου με βοηθούν, επιπλέον, να διεκδικήσω ό,τι απομένει δικό μας, βγάζοντάς το στο φως και χρησιμοποιώντας το σαν ένα ποιητικό στοιχείο δύναμης. Οσον αφορά στον προσανατολισμό της ποίησής μου, πιστεύω ότι τον έχω βρει. Με μαγεύει η σπουδή του λαού... Το βαθύ ψάξιμο των σπλάχνων του... Η ερμηνεία των πόνων και των απολαύσεών του».

Στη δεκαετία 1930-1940, η εξάρτηση από τις ΗΠΑ φουντώνει απελπιστικά τη διαφθορά και πολιτική εξαχρείωση. Το νησί γίνεται «παράδεισος» του τζόγου και της πορνείας. Οι διανοούμενοι εξεγείρονται. Πρώτος, ο Νικολάς Γκιγιέν, καταγγέλλοντας με το έργο του τις διακρίσεις σε βάρος των μαύρων και την εξαθλίωση όλου του λαού. Το 1937 πάει στην Ισπανία, όπου μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος. Ο κομμουνιστής Νικολάς Γκιγιέν, με διεθνή μπριγάδα, πάει στην Ισπανία και βοηθά τον αντιφασιστικό αγώνα, δημοσιογραφώντας στα έντυπα του Λαϊκού Μετώπου, γράφοντας

και εκδίδοντας, για την ενίσχυση του αγώνα, τη συλλογή Ποίημα με τέσσερις θλίψεις και μια ελπίδα. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, ερωτώμενος σε συνέντευξη ποια είναι τα σημαντικότερα γεγονότα που έδωσαν ένα βαθύ νόημα στη ζωή του, απάντησε: «Το πιο καθοριστικό ήταν ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος».

Το 1940, έθεσε υποψηφιότητα για δήμαρχος του Καμαγουέι με τη στήριξη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Έκτοτε και μέχρι το 1945, μεγάλο μέρος της ζωής του στην Κούβα το πέρασε ως πολιτικός κρατούμενος. Σε ένα σύντομο διάστημα που δεν ήταν υπό περιορισμό αποφάσισε και έφυγε από τη χώρα του.

Από το 1945 έως το 1948 ταξιδεύει σ' όλη τη Λ. Αμερική και δίνει διαλέξεις. Το 1947 δημοσιεύει στο Μπουένος Αϊρες τη συλλογή Ολα τα τραγούδια, περιγράφοντας τα πάθη και τους αγώνες του κουβανικού και όλων των λατινοαμερικανικών λαών. Κάθε επιστροφή του στην Κούβα σήμαινε σύλληψή του. Ετσι στη δεκαετία του 1950 ζει στο εξωτερικό, κυρίως στην ΕΣΣΔ και σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Το 1950 γίνεται μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Ειρήνης και το 1954 τιμάται με το Βραβείο Στάλιν.

Επιστρέφοντας από τη Σοβιετική Ενωση, το 1952, μαθαίνει το στρατιωτικό πραξικόπημα του δικτάτορα Μπατίστα. Ο ποιητής συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Το 1953 αποφυλακίζεται και αυτοεξορίζεται. Το 1957 εκδίδει τη συλλογή Ποιήματα και παραμονές της Κουβανέζικης Επανάστασης εκδίδει στο εξωτερικό τη συλλογή Το περιστέρι των λαών εκφράζοντας τη χαρά του, καθώς έβλεπε έναν καινούριο «ήλιο» ν' ανατέλλει στη χώρα του. Η συλλογή κυκλοφόρησε στο Μπουένος Άιρες (28/12/1958).

Λίγες μέρες μετά τη νικηφόρα επανάσταση, επιστρέφει στη χώρα του και της προσφέρει πολύπλευρες υπηρεσίες. Με ενθουσιασμό αφοσιώνεται στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ταξιδεύει, εκπροσωπώντας τη χώρα του ως πολιτιστικός πρεσβευτής, ενώ η φήμη του εξαπλώνεται διεθνώς.

Το 1961 εκλέγεται πρόεδρος της Ενωσης Κουβανών Συγγραφέων και Καλλιτεχνών. Το 1964 δημοσιεύει τη συλλογή Ολα δικά μου. Ακολουθούν οι συλλογές Μεγάλη Ανθολογία, Η Αβάνα, Νέα Ποιήματα κ.ά.

Στα 1964-1965 γράφει τη συλλογή Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος. Πριν την εκδώσει στη χώρα του, ή σε άλλη γλώσσα, δίνει τη συλλογή στον Αϊτινό ποιητή Ρενέ Ντεπέστρ, ο οποίος τη μεταφράζει στα γαλλικά.

Το 1966 ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, Γιάννης Ρίτσος, προσκαλεσμένος, επισκέπτεται την Κούβα και σμίγει με τον ποιητή του κουβανικού λαού. Η συνάντησή τους, οι ιδεολογικές και αγωνιστικές «συγγένειες» και ο θαυμασμός του ενός για την ποίηση του άλλου, απέφεραν, εκατέρωθεν, «καρπούς». Ο Ρίτσος πήρε την αδημοσίευτη γαλλική μετάφραση του Μεγάλου ζωολογικού κήπου και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, καταπιάνεται, ολοταχώς, με την απόδοση της συλλογής και, όπως συμφώνησαν οι δυο ποιητές, την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η συλλογή στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, διεθνώς. Ένα χρόνο πριν εκδοθεί στην Κούβα. Ο Γκιγιέν, μετέφρασε δέκα ποιήματα του Ρίτσου, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Bohemia», το 1967. Το 1979 ο Ρίτσος στέλνει αντίγραφο της μετάφρασής του στον Γκιγιέν και ο τελευταίος τα ποιήματα που δημοσιεύτηκαν στο «Μποέμια».

Στη συλλογή αυτή ο Γκιγιέν, στιχουργικά νεοτερικός, με έναν εύγλωττα συμβολιστικό υπερρεαλισμό, ασκεί μια οξύτατη σάτιρα για τα λογής λογής ανθρωποφάγα «ζώα» που γεννά η καπιταλιστική κοινωνία.

Το 1972 εκδίδεται η συλλογή Οδοντωτή ρόδα, που περιλαμβάνει έξι ελεγείες αφιερωμένες στον Τσε Γκεβάρα.

Το 1978 παρουσίασε μια ποιητική συλλογή για παιδιά και το 1981 τιμήθηκε με το βραβείο Χοσέ Μαρτί. Τα δύο επόμενα χρόνια ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστήμιο του Μπορντό και έλαβε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Κούβας. Έφυγε από τη ζωή στις 16 Ιουλίου 1989 μετά από μακρόχρονη ασθένεια και τάφηκε με ιδιαίτερες τιμές στην Αβάνα.

Ο Νικολάς Γκιγιέν δεν ήταν μόνο ο εθνικός ποιητής της Κούβας. Ηταν ο μεγαλύτερος «κιθαριστής» της Λ. Αμερικής. Κατόρθωσε τα ποιήματά του να επιστρέψουν στο στόμα εκείνων από τους οποίους είχαν βγει, των λαών της Λ. Αμερικής, οι οποίοι τα τραγουδούν αγνοώντας, κάποιοι, τον δημιουργό τους.

(Το βιογραφικό του Νικολάς Γκιλιέν στηρίχτηκε σε δύο αξιόλογες δημοσιεύσεις στο «Ριζοσπάστη» που φέρουν την υπογραφή της Αριστούλας Ελληνούδη και της Κικής Αλεξοπούλου).

Βιογραφικο του Γιάννη Ρίτσου

Ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την πρωτομαγιά του 1909. Εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή το 1934 με τον τίτλο «Τρακτέρ». Την ίδια χρονιά εντάχθηκε στο ΚΚΕ, ενώ συνεργάστηκε και με τον Ριζοσπάστη, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Γ. Σοστίρ, από αναγραμματισμό του ονόματός του.

Τα γεγονότα του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη συγκλονίζουν την εργατική τάξη της χώρας μας και τον ίδιο: στις 11 Μάη στέλνει τρία από τα δεκατέσσερα θρηνητικά ποιήματά του στον Ριζοσπάστη και την επόμενη μέρα η εφημερίδα τα δημοσιεύει, με γενικό τίτλο «Μοιρολόι». Ολόκληρο το έργο θα κυκλοφορήσει λίγο αργότερα, στις 8/6/1936, με τον τίτλο «Επιτάφιος». Την περίοδο της Κατοχής ο Γ. Ρίτσος πήρε ενεργό μέρος στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση, ενώ μετά την απελευθέρωση, το 1948-1952, εξορίστηκε διαδοχικά στη Λήμνο, στη Μακρόνησο και τον Αϊ- Στράτη. Μετά την απελευθέρωσή του δραστηριοποιείται μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ. Το 1956 τύπωσε τη Σονάτα του σεληνόφωτος, για την οποία τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο ποίησης, το 1960 κυκλοφόρησε η μελοποίηση του Επιτάφιου από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ το 1966 τυπώθηκε αυτοτελώς η Ρωμιοσύνη (πρώτη έκδοση το 1954), η οποία επίσης μελοποιήθηκε από τον Μ. Θεοδωράκη.

Την περίοδο της Χούντας, συνελήφθη και εξορίστηκε και πάλι στη Γυάρο και μετά στη Λέρο. Υπό το βάρος της διεθνούς κατακραυγής, αλλά και λόγω της σοβαρής του ασθένειας, η Χούντα αναγκάστηκε να τον μεταφέρει από την εξορία θέτοντάς τον σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι το 1970. Μετά τη μεταπολίτευση έτυχε πλήθους διακρίσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό: προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ το 1975, τιμήθηκε με το βραβείο «Λένιν» το 1977, κ.α.

Ο Γιάννης Ρίτσος έφυγε από τη ζωή στις 11 Νοεμβρίου 1990, αφήνοντας πίσω του 50 ανέκδοτες ποιητικές συλλογές. Το κύριο σώμα του έργου του συγκροτούν πάνω από 100 ποιητικές συλλογές, 9 πεζογραφήματα και 4 θεατρικά έργα. Οι μελέτες για ομοτέχνους του, οι πολυάριθμες μεταφράσεις και χρονογραφήματα, καθώς και άλλα δημοσιεύματα συμπληρώνουν την εικόνα του χαλκέντερου δημιουργού.

Οι μεταφράσεις του (ο ίδιος επέλεγε τη λέξη «απόδοση» αντί «μετάφραση»)

Α. Μπλόκ: Οι δώδεκα (1957)

Ανθολογία Ρουμανικής ποίησης (1961)

Αττίλα Γιόζεφ: Ποιήματα (1963)

Μαγιακόφσκι: Ποιήματα (1964)

Ντόρας Γκαμπέ: Εγώ, η μητέρα μου και ο κόσμος (1965)

Ιλία ‘Ερεμπουργκ: Το δέντρο (1966)

Ναζίμ Χικμέτ: Ποιήματα (1966)

Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών (1966)

Νικόλας Γκιλλιέν: Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος (1966)

Α.Τολστόη : Η γκρινιάρα κατσίκα (1976)

Φ.Φαριάντ: Ονειρα με χαρταετούς και περιστέρια (1988)

Χο τσι Μινχ: Ημερολόγιο της φυλακής

Όσα μετέφρασε ο Γιάννης Ρίτσος στην ελληνική γλώσσα είναι συμπληρωματικά της ουσίας του δικής του δημιουργίας. Η ανάγκη να συνομιλεί με την ποίηση που τον συγκινεί και τον εμπνέει, να συνδέει την τέχνη με τις ανάγκες της ζωής και ακόμα πιο συγκεκριμένα, με τις ανάγκες της ζωής και των αγώνων των καταπιεσμένων.

Αυτό αντανακλάται και στην περίπτωση της μετάφρασης των ποιημάτων του Νικολάς Γκιλλιέν. Και οι δύο ποιητές είχαν ταυτιστεί με τον αγώνα των λαών τους και εξέφρασαν τα προβλήματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου. Δεν ήταν, όμως, μόνο τα κοινά ιδανικά και οι αγώνες τους που τους συνέδεσαν, αλλά και κοινά χαρακτηριστικά στο έργο τους.

Λεπτομέρειες

Εκδότης: Εκδόσεις Ατέχνως Χρονολογία 

(επαν)έκδοσης: Σεπτέμβριος 2020 (πρώτη έκδοση 1966 από τις εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ) Συγγραφέας/Δημιουργός: Νικολάς Γκιγιέν Μετάφραση: Γιάννης Ρίτσος

 Εικαστικά εξωφύλλου - Οπισθόφυλλου: Κώστας Ευαγγελάτος 

Αριθμός σελίδων: 64 Διαστάσεις: 24x17 Τιμή 10 ευρώ (συμπεριλαμβάνει ΦΠΑ)

Διάθεση – Διανομή: Κεντρική διάθεση: Τσιγαρίδας ΑΕ - 210.2717521

Επίσης:

Αθήνα: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΡ' ΗΜΙΝ - Ε.ΤΖΑΝΑΚΑΚΗΣ Χαριλάου Τρικούπη 11 Α (Χονδρική – Λιανική) Θεσσαλονίκη: Ακυβέρνητες Πολιτείες - Αλ. Σβώλου 28 - 2310 273207 Κεντρική διάθεση για την Κύπρο: Βιβλιοπωλείο Περιδιάβαση (Τηλ:24 645646, 99545635)

Μπορείτε να το παραγγείλετε και να το παραλάβετε στο χώρο που θα μας υποδείξετε. Παραγγελίες είτε με email EkdoseisAtexnos@gmail.com μέσω του site ekdoseis-atexnos.gr τηλεφωνικά 6979795057